Ḥikmat-i Īrāniyān dar miʻmārī-i Islāmī; Az āghāz tā pāyān-i ʻaṣr-i Ṣafavī

در هنر و معماری ایران از دیرباز ارتباطی مشهود میان اندیشه، صورت و ساختار اثر هنری موجود بوده است و نحله‌های گوناگون فلسفۀ ایرانی با برخورداری از قابلیت‌های ویژۀ نمادپردازی و توصیفات نمادین مکانی یا توان تأثیرگذاری بر هندسه و ساختار، در هر دوره به شکلی ویژه بر هنر و معماری ایران تأثیر گذاشته‌اند و بدین‌سان معماری ایرانی با برخورداری از مبانی حکمی و فلسفی، در دوره‌هایی از تاریخ از کمالی بی‌نظیر بهره‌مند شده است. این کتاب قصد دارد با تمرکز بر ظرفیت بیان اندیشۀ ایرانی ـ اسلامی، چگونگی بازتاب آن در صورت و ساختار معماری ایران را بررسی کند.
معماری ایران بر اساس پشتوانه‌ای فکری و فلسفی بنا شده و هنرمندان ایرانی در هر دوره، با بهره‌گیری از دستاوردهای فکری زمانۀ خویش، میراث ارزشمندی را بر جای گذاشتند. پس از ورود اسلام به ایران، هنرمندان ایرانی از حکمت و اندیشۀ اسلامی بهره گرفته و در راستای تحقق هنری ایرانی ـ اسلامی کوشیدند؛ از این‌رو جهان‌بینی اسلامی، بر هنر و معماری ایران تأثیر گذاشت و در کالبد آثار هنری متجلی شد. نگاه اسلام به انسان و مبانی هستی‌شناسی و معرفت‌شناختی آن الگویی از اندیشه را ارائه می‌داد که در تمامی ابعاد زندگی بشر از جمله هنر و معماری متجلی شد.

در این کتاب تلاش شده است تا گوشه‌ای از تأثیر حکمت و اندیشه بر معماری اسلامی ایران به‌ویژه عصر صفوی بررسی شود. بدین منظور پس از بررسی مختصر دوره‌های مختلف پس از اسلام، عصر صفوی به عنوان نقطۀ اوج حیات فکری اسلامی و شیعی بررسی و تحلیل شده است تا از این طریق، چگونگی تجلی حکمت در هنر اسلامی ایران آشکار شود؛ بنابراین ابتدا سیر اندیشۀ اسلامی از صدر اسلام تا پایان دورۀ مغول به اجمال معرفی شده و ویژگی‌های دوره‌های مختلف حیات فکری ایرانی ـ اسلامی و تأثیر آن بر معماری تبیین گردیده و پس از آن از مکتب فکری اصفهان با شرح بیشتر سخن گفته شده است.

در فصل اول مبانی فکری و فلسفی در ایران پس از اسلام تا پایان دورۀ مغول (در چهار دوره شامل سده‌های نخست، قرن سوم و چهارم، قرون پنجم و ششم و دوران ایلخانان و تیموریان) معرفی و سپس تعدادی از بناهای شاخص مربوط به هر دوره بررسی شده تا چگونگی ارتباط میان اندیشۀ اسلامی با ساختار معماری و شهرسازی در هر یک از این دوره‌ها آشکار شود.

فصل دوم نیز به بررسی بازتاب مکتب فلسفی اصفهان در معماری و شهرسازی عصر صفوی اختصاص یافته است. در این فصل با توجه به اوج تعالی اندیشۀ شیعی در عصر صفوی، نخست تأثیر تشیع بر شکل‌گیری مکتب فلسفی اصفهان بررسی شده و سپس با بررسی مشروح اندیشه در عصر صفوی و شناخت شاخصه‌های فلسفی در این دوره، ویژگی‌های مکتب فلسفی اصفهان و جایگاه ویژۀ اندیشمندان عصر صفوی و به‌ویژه شیخ بهایی، میرداماد و ملاصدرا در مبانی اندیشۀ عصر صفوی معرفی شده است. پس از آن ویژگی‌های شاخص معماری و معیارهای شهرسازی سبک اصفهان بررسی شده تا انطباق ساختار معماری و شهرسازی عصر صفویه با هستی‌شناسی آن عصر آشکار گردد.
فهرست مطالب کتاب:

• سخن ناشر
  مقدمۀ مؤلف
  پیش‌گفتار
  فصل اول: بازتاب حکمت اسلامی در هنر ایران تا عصر صفوی
  فصل دوم: بازتاب مکتب فلسفی اصفهان در معماری و شهرسازی عصر صفوی
  سخن پایانی
  فهرست منابع