Asāṭīr-i Īrān dar shiʻr-i naw-i Fārsī: Kārkard-i namādīn-i usṭūrahʹhā-yi shāhnāmah dar shiʻr-i muʻāṣir

شاهنامه به عنوان حماسه ملی ایران و اثری هویّت‌ساز و برخوردار از ویژگی­‌های سبکی و محتوایی خاص، چنان‌که در طول تاریخ ادب فارسی، از قرن پنجم هجری به بعد، بر آثار ادبی و تفکرات شاعرانه سرایندگان ادب فارسی تأثیر گذاشته است، در شعر معاصرِ فارسی نیز سایه‌ی خود را گسترده و به شکلی متفاوت از گذشته، نفوذِ ادبی خود را حفظ کرده است. این تأثیرگذاری در مواردی ناظر به زبان حماسی و واژه‌­ها و تعبیرات مربوط به آن بوده است و در موارد دیگر ویژگی­‌های غیرسبکی را شامل می‌شود که عمدتاً مشتمل بر استفاده از اساطیر و نهادینه‌های اسطوره­ای در طرح مضامین مختلفِ سیاسی‌اجتماعی و مفاهیم فردی و درونی شاعران است.

شناخت دامنه‌ی تأثیرگذاری افکار و اندیشه­‌های فردوسی و عناصر اساطیری و حماسی شاهنامه در شعر معاصر فارسی، هدف کلیِ مباحث مندرج در این کتاب را شامل می‌شود. مباحث با هدف آشکارسازی و تحلیل عناصرِ اساطیری و حماسیِ به‌کار گرفته شده از سوی شاعران معاصرـ برگرفته و منطبق با گزارش‌­های فردوسی در شاهنامه‌ـ به انجام رسیده و مؤلف بر آن بوده است تا نخست به بیان نحوه‌ی مواجهه­­ شاعران معاصر با فردوسی و شاهنامه بپردازد و پس از آن، در بخش اصلی کتاب، نهادینه­‌ها و چهره­‌های اساطیری شاهنامه را که شاعران معاصر در بیان مفاهیم فکری و مسائل و اوضاع عصر خویش آن­‌ها را در شعرشان به کارگرفته‌­اند، تحلیل و بررسی کند.

در فصل نخست کتاب درباره‌ی اسطوره و ادبیات مطالبی آمده و برای تبیین و تشریح کامل موضوع، دیدگاه‌های اسطوره‌پژوهان ایرانی و غیر ایرانی در این باره ارائه شده است. «اسطوره در کلام وحی»، «کارکرد اساطیر»، «اساطیر در دنیای امروز» و نیز «بررسی ارتباط میان اسطوره و ادبیات» ‌از جمله مباحثی است که در این فصل به آن‌ها پرداخته شده است. همچنین بحثی کوتاه درباره شاهنامه فردوسی به‌عنوان جلوه‌گاه اساطیر و حماسه‌های کهن و بازتاب دهنده‌ی آن‌ها در شعر معاصر ارائه و به سرچشمه‌های روایت‌های اساطیری و داستان‌های حماسی در آن اشاره شده است.

فصل دوم ‌با عنوان «کارکردهای نمادین نهادینه‌ها و اساطیری شاهنامه در شعر معاصر»، محتوای اصلی اثر را تشکیل می‌دهد و بُعد تحلیلیِ کتاب عمدتاً ناظر بر آن است. در این بخش، در دو قسمت به شکل جداگانه، نهادینه‌ها و چهره‌های اساطیری و حماسی شاهنامه در شعر معاصر با نگرش توصیفی‌ـ‌تحلیلی، بررسی شده است. در قسمت نخست، چهره‌ها و نهادینه‌های اساطیری و در قسمت دوم چهره‌های حماسی بررسی و به نمونه‌های شعری متعددی از سروده‌های شاعران معاصر استناد شده است. گفتنی است، شواهد شعری برگرفته از شاهنامه بر اساس تصحیح جلال خالقی‌مطلق بوده و در ارجاع‌دهی متن، به شماره دفتر (جلد)، صفحه و ابیات مربوط اشاره شده است.

در نگاهی کلی به کتاب، می‌توان گستردگیِ دامنه‌ی مطالعات در خصوص شعر معاصر و نگرشی تحلیلی به کاربرد نهادینه­‌ها و چهره‌­های اساطیری و حماسی شاهنامه در سروده­‌های شاعران را وجه تمایز کتاب با سایر آثار مشابه ‌قلمداد کرد.

مؤلف در پایان کتاب کتابشناسی کاملی از شاعرانی که به آثارشان در کتاب استناد شده ارائه کرده است که تعداد ۲۲۰ دفتر شعر شاعران معاصر را شامل است و گستردگی حوزه‌ی پژوهش اثر را نشان می‌دهد. فهرست جامع و مفصل منابع استفاده شده نیز در انتها آمده است که به پژوهشگران این عرصه در شناخت منابع پژوهشی کمک زیادی می‌کند.

در بخشی از این کتاب می‌خوانیم: «شاخص‌ترین و روشن‌ترین کارکرد اسطوره در ادوار مختلف اعم از گذشته، امروز و آینده، جنبه الگوسازی آن است. الگو‌های اساطیری در همیشه ایام هر کجا که شرایط اجتماعی یا سیاسی اقتضا می‌کرده است، رخ نموده و کارکردهای گوناگونی داشته‌اند.»